Колумна
Бугарска приказна
Во официјална Бугарија одамна е етаблирано мислењето дека присуството на бугарската култура во јавниот простор на Македонија - особено во медиумите - претежно е крајно негативно конотиран. Дали е ова гледиште реално и основано?
Генерално - е. Нашиот инстинкт на нетрпеливост кон Бугарите е бетониран како кон ретко кој друг сосед. Така, ако еден од поранешните премиери, по некоја игра на случајот, станеше граѓанин со адреса на жителство, не во Благоевград од западна Бугарија, туку во некој град од јужна Србија, не верувам дека ќе осамневме со графитот: „Скопје ќе го направам Врање“. Скопските баскетџии добро знаат што е „бугарска топка“, на „митница“ се констатира „бугарската работа“, а именувањето „Бугар еден“ и ден-денес секој од нас го користи во децидно навредлив контекст. Звучи наивно, но е прилично вистинито.
Негативната наелектризираност најчитко може да се согледа во уметностите. Додека српскиот филм од деведесеттите го доживувавме како одредница за модерност, мачизам, урбаност, гледливост, нека се сети некој од нас барем на еден бугарски наслов што сме го гледале или сакале? Нема таков. Додека бендот на Чорба (кој долго се мајтапеше со нас како земја чиј запад е Албанија) постојано е на турнеи низ државава, до не толку дамнешниот настап на ска-бендот „Викеда“ во Скопје, поим немавме за ниту една значајна музичка појава од бугарската сцена. Дури кога Никола Маџиров го преведе исклучителниот „Природен роман“ од Георги Господинов на македонски почна процесот курентната бугарска проза да не биде тера инкогнита колку и узбечката. Само за потсетување: Узбекистан не ни е прв комшија. Дури и на академско ниво предметот бугарска книжевност беше доцна воведен во курикулумите, години по осамостојувањето, а бугарскиот јазик чинам уште не е достапен за студентите. Тоа се културолошки пропусти.
Бугарските проследувачи причините за овие нешта ги детектираат во некакво системско и систематско токсифицирање на македонскиот граѓанин со „антибугаризам“, што влечело корени од поранешната заедничка федерација и речиси „агитпроповското насочувањето на македонскиот народ кон српскиот“.
Надвор од конспирациите, интересен е обидот да се одговори дали индикативниот однос кон Бугарија и Бугарите има свои објективни причинители, т.е. алиби?
Одговорот одново е потврден. Нашите позиции се потсвесна реакција: Бугарите го олеснуваат пристапот кон нив, дури и го поттикнуваат, стимулираат, надразнуваат, инспираат. Впечаток е, на пример, дека источно од нас како да немаат други традиционални напеви од оние што ние со векови ги пееме како македонски. Бугарите со вжештени грла ја „фаќаат“ „Билјана платно белеше“, како чисто „блгарска“ песна (иако јазикот е македонски). Од друга страна, Србите не посегнаа по неа, а стиховите толку им намигнуваат на „белограѓаните“. Но, „Белоград“ од мелодијата не е српски Белград, туку локалитет и винарски предел од Тиквешијата. Понатаму, освен осамената појава на Д. Чупоски, сите ликови од македонскиот 19 век, и почетокот на 20, се копи-пејстирани во бугарските истории. Настојчиво се форсира и терминот „македонизам“ како вештачка политичка и научна доктрина за разликување на македонската нација од соседните.
На ова место мора да забележиме и недоследност од македонска страна. Не треба да ни биде кошмар ниту присуството на зборот „бугарски“ во насловот на збирката на Миладиновци, ниту колебливите национални изјаснувања на Мисирков, ниту самоименувањето како „Бугари“ на повеќето поважни дејци од просветителскиот период, но и пред тоа. Треба отворено и без табуа да говориме за ова и мора со историски факти и од научни позиции да ја објасниме историската широчина на тој термин пред стотина години, наспроти денес. Тоа е веќе академски тест.
Очигледниот анимозитет кон бугарската култура е комплексен производ на недоволно расветлени процеси, но пред се' повратна реакција од бугарските фрустрации изродени поради калењето на нашиот национален идентитет како посебен, со што тие „губат“ значаен дел од впечатливите личности, фолклор, минато (се сеќаваме на каубојската изјава на еден поранешен претседател на Бугарија, дека ние сме „најромантичниот дел од бугарската историја“). Двојните фазони од типот „први ве признавме, но не го препознаваме вашиот јазик како посебен“, или „смеете да земете бугарски пасош, но ОМО „Илинден“-ПИРИН не смее да земе регистрација“ не се плодно поле за одгледување билатералната доверба и соработка. Почвата е толку трусна што до земјотрес доведува и обично нишање на тревата.
Бугарите во секоја пригода ќе ви кажат дека „сме еден народ во две држави“. Тоа е точно, но онолку колку што е точно дека сме еден народ во 192 држави (членки на ОН). Ако реагираме поинаку од еден рационален однос, нашиот отпор би бил само сведоштво за потаен страв. Не само што балканските атавизми треба да ги ампутираме од свеста, туку треба и да го изгониме стравот од подрачјето на нашата национална личност. Наместо тоа, полезно е да посадиме објективност и реално добрососедство, со достоинство и со слободен ум да говориме за она што го нарекуваме сопствен историски, општествен, демографски и културен пејзаж.
Така, годинава „Златниот венец“ на поезијата ќе му биде доделен на бугарскиот поет Љубомир Левчев. Тоа е пред се' гласна уметничка, меѓутоа и суптилна политичка порака која покажува зрелост на македонската средина да биде поголема од ситуацијата. Кога ова нема да остане осамен пукот во празно, кога и Бугарија ќе возврати врвната (не некоја локална) книжевна награда да ја додели на писател кој јасно се именува себеси како Македонец, а своите песни како песни на македонски јазик, без да остава простор за сомневања, и кога целиот тој процес ќе забразди поширок опсег од обострани „почитанија“, во такви времиња се надевам дека и насловот на текстов ќе ја загуби својата сосема ненамерно негативна конотација.
Жарко Кујунџиски
http://www.dnevnik.com.mk/?ItemID=F4BA0F...06C48BDAC6
Којшто има очи ќе види.
Којшто има уши ќе чуе.
Којшто ја љуби вистината ќе разбере.