КОЛУМНА
Глобална финансиска криза 2.0: Како да го спасиме капитализмот?!
Нуриел Рубини
Неодамнешната огромна нестабилност на глобалните финансиски пазари и острите корекции на пазарот на капитал – на граница со мечкин пазар во некои земји – покажуваат дека најразвиените економии се на работ од рецесија со дупло дно. Финансиската и економската криза од 2008-2009 година (предизвикана од преголеми долгови и позајмувања во приватниот сектор) беше проследена со масовна поддршка на јавниот сектор – преку автоматски стабилизатори, контрацикличен фискален стимул и поддршка и спас на банките и финансиските институции за да се спречи Големата рецесија да се претвори во Голема депресија 2.0. Понатамошното закрепнување на најнапредните економии беше анемично и незадоволително, а болниот процес на отплата преку намалени трошоци во приватниот и државниот сектор и зголеменото штедење за да се намали долгот доведе до слабеење на побарувачката и растот на вработеноста.
Но, сега комбинацијата од продолжени ризици – растот на цените на нафтата и суровините, немирите на Блискиот Исток, земјотресот во Јапонија, должничката криза во еврозоната, фискалниот ќор-сокак и намалувањето на рејтингот на САД – доведоа до сe поголемо избегнување ризици и податоци кои се полоши од очекуваното. Зголемениот страв, нестабилноста на пазарот на капитал и лошите макроекономски податоци доведоа до застој во економијата на САД, периферијата на еврозоната, Британија и Јапонија. Дури и брзорастечките пазари – како Кина, брзорастечката Азија и Латинска Америка – и економиите кои се потпираат на растот на овие пазари (извозниците, како Германија, и економиите богати со ресурси, како Австралија) нагло забавија со закрепнувањето.
Но, како кај авион што постигнал постојана брзина, и тука имате две опции: да забрзате и да избегате или да почнете слободен пад; а резервоарот со гориво (политичките куршуми) кој треба да ги поттикне економиите да забрзаат е речиси празен, бидејќи најголемиот дел од него го истрошивме во изминатите три години. Мешајќи разни метафори, сe до минатата година законодавците успеваа да извлечат нов зајак од шапката и да поттикнат рефлација на средствата и економско закрепнување. Ниски каматни стапки, прво квантитативно олеснување, второ квантитативно олеснување, кредитно олеснување, фискален стимул, финансиски оградувања, обезбедување ликвидност на илјадници милијарди долари и спасување на банки и финансиски институции – сево ова е веќе испробано. Но, сега веќе немаме нови зајаци.Фискалната политика сега е фискално извлекување и во еврозоната и во Британија, а наскоро и во САД.
Дури и во САД, прашањето е само околу сумата на извлекување, бидејќи државната и локалната власт, а сега и федералната власт, ги намалуваат трошоците, ги намалуваат трансферните исплати и (наскоро) ги зголемуваат даноците. Уште една рунда спасување на банките е политички неприфатлива и непрактична: повеќето земји, особено во Европа, се толку осиромашени што не само што не можат да си дозволат финансиска помош, туку нивниот државен ризик, всушност, води кон банкарски ризик, бидејќи најголемиот дел од државните обврзници ги поседуваат токму нивните банки.
Квантитативното олеснување е ограничено од инфлацијата, која значително ја надминува горната граница во еврозоната и во Британија. Федералните резерви на САД веројатно ќе почнат трета рунда квантитативно олеснување, но ќе биде предоцна. Минатогодишното второ квантитативно олеснување од 600 милијарди долари (заедно со уште 1.000 милијарди долари од намалувањето на даноци и од трансфери) предизвика раст од едвај 3% за еден квартал (четвртиот квартал), а потоа растот падна на помалку од 1% во првата половина од 2011 година. Третото квантитативно олеснување ќе биде многу помало и ќе има многу послаба корист од него во однос на рафлацијата на средствата и обновата на растот.На сите развиени земји им треба послаба валута и подобрување на трговскиот биланс за да го зголемат својот раст, но не можат сите да го сторат тоа истовремено – логично, ако некој е послаб, друг мора да биде посилен; ако нечиј трговски биланс е подобрен, нечиј друг е влошен. Ова е игра со нулта сума (во која едниот добива на сметка на другиот). На повидок се валутни војни, почнувајќи од Јапонија и Швајцарија, кои се обидуваат да го ослабнат својот девизен курс. Наскоро ќе се појават и други како нив, со политика на пониски стапки, поголемо квантитативно олеснување и повеќе девизни интервенции.
Италија и Шпанија ризикуваат да го изгубат пристапот до пазарите (како што се случи со Грција, Ирска и Португалија), а финансискиот притисок се зголемува и во Франција. Но, Италија и Шпанија се премногу големи за да пропаднат, а и премногу големи за да бидат извлечени од криза или спасени. Засега ЕЦБ ќе обезбеди купување на дел од нивните обврзници со цел да се премости јазот меѓу владите во еврозоната кои гласаат за тоа дали да се дозволи пофлексибилно користење на Европскиот фонд за финансиска стабилност (EFSF) за купување италијански и шпански обврзници. До крајот на оваа или почетокот на 2012 година средствата на EFSF, кои изнесуваат 440 милијарди ера, можат да бидат исцрпени ако Италија и/или Шпанија го загубат пристапот до пазарите. Така, болниот процес на раздолжување на домаќинствата, банките, финансиските институции, високозадолжените корпорации, локалните и централните влади штотуку почна, а намалувањето на долгот ќе биде неопходно ако земјите не можат да закрепнат, да заштедат или да создадат инфлација како излез од проблемите со неодржливиот долг.
Во таа смисла, Карл Маркс беше делумно во право кога сметаше дека глобализацијата и финансиското посредување неконтролирано дивеат и дека редистрибуцијата на приходите од работната сила во капитал може да доведе до самоуништување на капитализмот (за ова е само делумно во право, бидејќи неговиот став дека социјализмот е подобар економски систем од капитализмот беше сосема погрешен). Всушност, ако работната сила нема доволно приходи, земајќи ја предвид растечката нееднаквост во приходите и богатството, се јавува структурален недостиг од вкупна побарувачка, особено ако должничкиот товар не им дозволува на домаќинствата да позајмуваат за да го надминат јазот меѓу слабите приходи и потрошувачките потреби.
Неодамнешните нереди во Блискиот Исток и Британија, масовните народни демонстрации во Израел (и се поголемиот народен гнев во Кина), а наскоро и во останатите напредни економии и брзорастечки пазари (ако напредните економии доживеат рецесија со дупло дно), се предизвикани од истите проблеми и тензии: зголемена нееднаквост во приходите и богатството, сиромаштија, невработеност и безнадежност кај работничката, па дури и кај средната класа, која го чувствува притисокот на намалените приходи и можности. Во САД повторно се наоѓаме во втора Златна доба, кога нееднаквоста во приходите и богатството е на исто ниво како и во 1929 година, на почетокот од Големата депресија, која следуваше по Златната доба од 20-тите години. По пет рунди неодржливи даночни намалувања во периодот од 2001-2010 година, федералните даночни приходи се на најниско ниво во последниве 60 години и изнесуваат 14% од БДП, а историскиот просек на САД изнесува 19%.
За да се спасат капиталистичките економии ориентирани кон пазарите, наместо да паднат во Голема депресија 2.0, мора да ја напуштат позицијата на laissez faire и да се вратат на правилен баланс меѓу пазарите и обезбедувањето јавни стоки. Англосаксонскиот модел, како и традиционалниот континентален европски модел на социјална држава управувана со дефицит, се нефункционални. Потребен ни е трет начин, кој ќе биде некаде меѓу овие два.
Алтернативата е нови рецесии со дупло дно, рецесии, стагнација, депресија, валутни и трговски војни, контрола на капиталот, финансиски кризи, државна несолвентност и масовна социјална и политичка нестабилност.
Авторот е економски аналитичар и претседател на Roubini Global Economics
|
Search
Member List
Calendar
Help
Кинеската кула од карти
